Landbouradio - Schoeman & Vennote

1. Een van die baie interessante voorleggings tydens die afgelope SABI kongres het oor die gebruik van lae vloei drupbesproeiing gehandel. Dit is deur Gerhard Mostert, 'n grondkundige van Bethlehem (Vrystaat) aangebied.
   
2. Dit is sekerlik elke besproeiingsboer se wens om 'n besproeiingstelsel te hê wat volledige beheer oor watervolumes, doeltreffendheid, kragverbruik, arbeid en kunsmistoediening kan bewerkstellig. As die stelsel daarby ook gelyktydig oor 'n wye reeks van verskillende gronde gebruik kan word en dit bekostigbaar is, sal dit voorwaar 'n wenner wees!
   
3. Lae-vloei drupbesproeiing bied moontlik so 'n opsie vir die besproeier. Hierdie stelsels gebruik druppers met 'n lewering van 1 liter per uur, of minder. Die doel is om tussen 2,5 en 3,5 kubieke meter, of dan tussen 0,25 en 0,35 millimeter water per hektaar per uur toe te dien.
   
4. Die lae-vloei druppers het dus 'n baie lae leweringstempo. Dit het die voordeel dat die grootste gedeelte van die gelewerde water deur die gewas opgeneem word terwyl die besproeiing aan die gang is.
   
5. In so 'n geval is maklik toeganklike vry water vir die grootste gedeelte van die dag binne die wortelsone van die gewas beskikbaar.
   
6. Die kans dat water- en bemesting verliese as gevolg van insyfering dieper as die wortelsone sal plaasvind, word baie verklein.
   
7. Die lae lewering maak dit moontlik dat gronde van verskillende teksture, strukture en dieptes gelyktydig en vir dieselfde staantye besproei kan word.
   
8. Groot areas kan gelyktydig, met dieselfde pompe as wat vir ander stelsels benodig sou word, besproei word.
   
9. Die groottes van die moederlyne vanaf die pompstasie of beheerpunt na die besproeiingsblokke kan baie beperk word, aangesien baie minder water as gewoonlik per besproeiingsblok gepomp word.
   
10. Die hele idee is dat daar een sentrale beheerpunt sal wees waarvandaan alle water en bemesting toegedien word deur 'n aantal klein-deursnit pype of moederlyne, wat elkeen water na 'n besproeiingsblok voer. Omdat die vloei per blok so laag is, kan daar van dunner moederlyne gebruik gemaak word. 'n Vinnige berekening toon dat 'n 40 mm lyn 'n blok van 1 hektaar, 'n 50 mm pyp 'n blok van 2 ha, 'n 65 mm pyp 'n blok van 4 ha en 'n 80 mm pyp 'n blok van 7 ha kan bedien.
    
11. In praktyk het elke blok sy eie beheerkraan en invoerpunte vir bemesting. Filtrering van water kan óf sentraal óf per moederlyn gedoen word. Alle moederlyne word deur dieselfde pompstasie bedien. Alle blokke word gelyktydig besproei, wat beteken dat daar nie meer die oop- en toedraai van krane per blok ter sprake is nie.
    
12. Wanneer besproei word, word 'n berekening van die water wat die gewasse die vorige dag gebruik het, gedoen en dit word dan op die betrokke dag weer aangevul. Dit word gedoen deur die stelsel so lank as wat nodig is, aangeskakel te hou. Hierdeur word 'n baie buigbare situasie geskep, wat reën en hittegolwe bykans onmiddellik in ag neem. Omdat die hele plaas gelyktydig besproei word, word risiko's aansienlik verminder en beter doeltreffendheid word bewerkstellig.
    
13. Met so 'n gesentraliseerde stelsel is dit natuurlik baie makliker om baie van die prosesse te outomatiseer. Hiervoor kan rekenaars en selfoon toepassings baie handig ingespan word. Sensors in die land kan ook gebruik word om enige raaiwerk oor grondvog toestande en klimaat uit te skakel.
    
14. Skakel gerus met u beproeiingsraadgewer of plaaslike koöperasie om meer oor hierdie stelsels uit te vind.
    

21(b)  die opgaar van water;

21(c) die belemmering of die wegkeer van die vloei van water in 'n waterloop;

21(i) die verandering van die bedding, walle, loop of kenmerke van 'n waterloop;

21(k) die gebruik van water vir ontspanningsdoeleindes.

Ek het 'n ontleding van al die watergebruike vir besproeiing, soos dit vasgevang is in die WARMS-registrasie databasis van die Departement van Water en Sanitasie, gedoen. Nie net is daar na die geregistreerde volumes gekyk nie, maar ook na die verskillende besproeiingstelsels. Daar is natuurlik wesenlike verskille tussen die doeltreffendheid van verskillende besproeiingstelsels op die lande. Die algemeen aanvaarde waardes, soos ook in die WARM-stelsel ingebou, wissel tussen 60% vir sekere tipes vloedbesproeiing tot so hoog as 95% vir goedbestuurde drup- en ondergrondse stelsels.

Die doeltreffendheid van die stelsel op die land is egter nie die enigste doeltreffendheid wat ter sprake is as 'n mens na die totale doeltreffendheid van watergebruik kyk nie. Ek definieer doeltreffendheid vir doeleindes van hierdie gesprek as die hoeveelheid water wat uiteindelik deur die plant-wortelstelsel benut kan word, gedeel deur die hoeveelheid water wat uit die oorspronklike waterbron, soos 'n dam, losgelaat word vir gebruik.

'n Ontleding van 14 verskillende groot besproeiingskemas wat deur my firma onderneem is, het getoon dat die verliese aan water voordat dit by die kant van die land uitkom, wissel tussen 15% en 50%.

Die totale doeltreffendheid van gebruik word uitgedruk as die produk van die besproeiingstelselverliese en die aanvoerverliese. Uit die ondersoeke wat ons gedoen het op die verskillende skemas, blyk dit dat die gemiddelde aanvoerdoeltreffendheid sowat 75% is. Die geweegde gemiddelde besproeiingstelseldoeltreffendheid is sowat 79%. Dit beteken dat die water teen 'n gemiddelde totale doeltreffendheid van sowat 59% gebruik word. Andersom gestel, beteken dit dat daar ongeveer 41% van die water onbenut of onbeheer verlore gaan.

Dit is natuurlik prakties bykans onmoontlik om alle verliese uit te skakel. Wat egter wel moontlik is, is dat daar sekere doelwitte nagestreef kan word. Hierdie doelwitte is nie onhaalbaar nie en word reeds deur etlike skemas en besproeiers behaal. Sou ons streef na 'n aanvoer-doeltreffendheid van 85% en 'n besproeiingsdoeltreffendheid van 90%, beteken dit dat die totale doeltreffendheid styg na 76,5%, teenoor die huidige 59,3%. Ter wille van my argument, stel ek 'n totale doeltreffendheid van 75% as haalbare maatstaf.

Volgens die 75% maatstaf beloop die gemiddelde totale jaarlikse waterbesparing sowat 4 165 miljoen kubieke meter. Dit is gelykstaande aan die kapasiteit van effe minder (78%) as die kapasiteit van die Gariepdam (ons grootste dam), of sowat 22 Hartebeespoortdamme!!

Een van die mees onlangs voltooide groot damme is die De Hoopdam in die Steelpoortrivier. Hierdie dam het 'n kapasiteit van sowat 347,6 miljoen kubieke meter en het sowat R 3,4 miljard gekos om te bou. Dit beteken dat die koste van daardie dam sowat R 9,80 per kubieke meter water opgegaar, gekos het.

As ons hierdie koste as vertrekpunt gebruik, beteken dit dat daar sowat R 40,74 miljard beskikbaar gemaak sou kon word om die besparing van 4,165 miljard kubieke meter water te kon regverdig! Terloops, daardie 4,165 miljard kubieke meter is gelykstaande aan sowat 12 De Hoopdamme!

4,165 miljard kubieke meter per jaar is voldoende vir die besproeiing van 'n bykomstige sowat 520 000 hektaar. In die alternatief sou dit voldoende kon wees om genoegsaam water (teen 200 liter per kop per dag) vir sowat 57 miljoen mense!!

Natuurlik is al die voorafgenoemde syfers maar net 'n teoretiese oefening, maar selfs as die WARMS-databasis so veel as 75% onakkuraat is, bly die resultate steeds duiselingwekkend! Hierdie potensiële onbenutte en dormante bron van water behoort dringende aandag vanuit regeringskringe te kry. Georganiseerde landbou kan gerus hierop begin fokus om die probleem van watertekorte, wat in die nabye toekoms voorspel word, te probeer hanteer.